Lagrango Batzordea
Lagrango kontzeju xarmagarria inguru pribilegiatuan dago, Arabako Mendialdeko koadrilaren bihotzean, Araban. Toloño-Kantabria mendilerro zoragarriaren oinean dago Lagran, eta bisitariak liluratzen ditu bere xarma eta historia aberatsarekin.
Paisaia menditsu ikusgarriz inguratuta, naturarekin harremanetan esperientzia handia du Lagranek. Ibaiaren ondoko pasealekuek eta inguruko basoetan barna doazen bidexkek lasaitasunaz eta edertasun naturalaz gozatzeko aukera ematen dute.
Lagrango hiriguneak, bere arkitektura tradizionalarekin eta kaleekin, paseatzera eta bere xarma ezagutzera gonbidatzen gaitu. Parrokia-eliza, aurreko mendeetan izandako historiarekin, puntu nabarmena da, presentzia izugarria baitu horizontea menderatuz.
Lagrango biztanleek, abegitsu eta beroagatik ezagunak izanik, harro gordetzen dituzte antzinako tradizioak eta ohiturak. Tokiko gastronomia, kalitate handiko eskualdeko produktuetan oinarritua, gozamena da jaki zorrotzenentzat, inguruko sukaldaritza aberastasuna islatzen duten platerak eskaintzen baititu.
Laburbilduz, Lagran kontzeju hutsa baino askoz gehiago da; ezkutatutako altxorra da, eta esperientzia paregabea eskaintzen du; natura, historia eta abegitasuna uztartu egiten dira, oroitzapen ahaztezinak sortzeko, bisitatzeko zortea duten guztientzat.
Historia
1164. urtean Guardiari emandako foruan agertzen da Lagral izen zaharrarekin (Erref.: «G. G. P. V. N.», t. Álava, 664. or.). Lagrat bezala doc-en 1257koa, 1907tik 1909ra bitarteko «Revista de Archivos...» delakoan aipatua; Lagral en doc. Erabakien, kontuen eta abarren liburuan aipatua. de Bernedo; Lagrant en doc. 1424koa, L. G. S.ren «Las Bienandanzas..» liburuko 259. orrialdean erreproduzitua; La Gran en doc. 1742koa, Arabako Legeen eta Ordenantzen Koadernoko 217. orrialdean aipatua. (1776) [Ref. G. L. G., «B. I. S. S.» 1969 p. 47].
Bi kokaleku. Lagrango kokalekua ez zen oraingoa bezalakoa izan. XI. mendean, Salustiano Vianak dioenez, herria San Pelaio ermita erromanikoaren ondoan zegoen. Eliza horren eta Uriburuko mugapearen artean, noizbehinkako indusketek harri landuak eta "egosteko labeak egon balira bezala" erretako lurra aurkitu zituzten. Gaur egungo eraikuntzen azpian, halaber, aurreko eraikinak eta tamaina handiko hezurrak aurkitu dira.
Erdi Aroko albisteak. Herria Alfontso X.aren Errege Zedulan erregistratua dago, 1330eko abuztuaren 22an. Gaztela eta Nafarroa arteko gerran, Lagrant Sancho de Guerendes herrian, Zaraitzuko leinuko hogeita bost gizonekin, nafarrak haien gainean etorri ziren. Elizaren barrualdetik tiro egiten hasi ziren, bolborategi bihurtzen zuen etxe bati su emanez. Eztandaren ondorioz, Sanchoren 25 gizonak hil ziren harekin, haren bost mutilekin batera.
LHerria eta markesatua. Ez dakigu noiz eman zioten hiribildu titulua Lagrani. Hala ere, badirudi horrelako izaera zuela 1515ean, izen hori baino ez zutenen artean sartzen baitzen (Erref.: J. J. de L.: Compendios Histórico de la Ciudad y Villas de Álava, Gasteiz, 1928, 120. or.). Garai batean, Gatzagako kondeetakoa zen jaurerria, eta XVI. mendean Hipjarreko dukeak. Felipe ii.ak Gonzalo Mejía Carrillo jaunari emandako markesatu baten burua izan zen, Madozen arabera, eta hark bere jaurerria erabili zuen [Perdomo, 247. or.] Herri honek Hijarreko dukeari, bere jaurerriaren ondorioz, 200 dukatu ordaintzen zizkion urtean (Erref.: J. J. de L.: Compendios Histórico de la Ciudad y Villas de Álava, Gasteiz, 1968, 120. or.).
Foru antolaketa
Kondearen Lurrak ermandadeko jaurerria. Villaverde izeneko herrixka bat zuen. Gobernua eta justizia arrunta hauek osatzen zuten: alkate bat, alkateordea, herriko bi errejidore eta herrixkako beste bat, prokuradore sindiko orokorra, albientea eta ermandadeko alkatea. Agintaldia amaitzen zuten 3 erregidoreek egiten zituzten hauteskundeak urte bakoitzeko lehen egunean. Herrian ez zen bereizten estatu noblea eta orokorra.
Argazkiak
Ikusi irudi gehiago >
kultura-ondarea
Lagrango XVI. mendeko eraikin errenazentista nabarmena da Jasokundeko Andre Mariaren parrokia-eliza. Nahiz eta egitura nagusia harlangaitzezkoa izan, oraindik ere badaude lehenagoko eraikin baten aztarna erromaniko batzuk. Oinplano karratuko dorre ikusgarria du, harlangaitzezkoa, angeluetan kateak dituena eta harrizko kapitel batez errematatua.
Tenpluak arkupe erantsia du aurreko mendean eginikoa, eta zirkuluerdiko bi arku ditu sartzeko. Platereko portada ederra, Domingo de Emesabel maisuak egina seguruenik, XVI. mendeko adibide bikaina da, oso apaindua eta Ama Birjinaren irudi eder batek koroatua.
Elizaren barruan, oinplano angeluzuzena, abside poligonala eta alboko kaperak ditu, eta gurutze-ganga gotikoak nabarmentzen dira. Korua barrokoa da eta arku eskartzano baten gainean dago. 1772koa da. Balio artistiko berezia duen elementu bat pulpitua da, harriz zizelkatua eta apostoluak irudikatzen dituzten hiru medailoirekin apaindua, bai eta XVI. mendeko zenbait apaingarri ere.
Aldare nagusia, lerro errenazentistakoa eta XVI. mendearen bigarren erdialdekoa, maisulana da. Bertan, irudi ederrez apaindutako tenplete errenazentista zoragarria dago, baita Kristoren Pasioaren eszenak irudikatzen dituzten erliebeak ere. Alboetako beste kapera batzuk, gehienak barrokoak, irudi erlijioso nabarmenak dituzte, hala nola Arrosarioko Ama Birjina eta Ecce Homo.
Parrokia-elizaz gain, Lagranek hainbat ermita historiko ditu, hala nola San Bartolome, XV. mendekoa, eta San Juan, XVI. mendearen erdialdetik. Beste etxe batzuk ere badaude, horma barrukoak, plazan, eta, harresiz kanpo, Vianako jauregitxoa, bi armarri berdin eta hirugarren solairuan solana ederra dituena, zirkuluerdiko arkuak eta burdinazko balkonajea dituena. 1855eko iturri batek osatzen du herri honen xarma arkitektonikoa.